Z opublikowanego na początku października br. badania CBOS "Ocena sytuacji finansowej gospodarstw domowych" wynika, że posiadanie jakichkolwiek oszczędności pieniężnych deklaruje 57 proc. badanych Polaków. Przy czym w ciągu ostatniego pół roku odsetek ten spadł o 4 pkt. procentowe.

Nikomu nie trzeba przypominać, że warto mieć tzw. poduszkę finansową. Zwłaszcza teraz, gdy na skutek pandemii cierpią całe gałęzie gospodarki, a rynek pracy poddawany jest poważnej próbie. 

Na rynku dostępnych jest wiele instrumentów oszczędnościowych, które różnią się zyskownością, ryzykiem, a także płynnością, czyli dostępnością do pieniędzy w razie nagłej potrzeby. 

W tym artykule omówimy lokaty i skarbowe papiery wartościowe. W kolejnym opiszemy fundusze inwestycyjne i akcje.

Niezmiennie największą popularnością oszczędzających cieszą się lokaty bankowe.

Wynika to z tego, że lokaty dają nieco większy zysk niż zwykłe konta, a jednocześnie założenie lokaty jest jednym z najprostszych i najbezpieczniejszych sposobów lokowania wolnych pieniędzy. Niestety po wybuchu pandemii i wiosennej serii obniżek stóp procentowych banki znacząco obniżyły oprocentowanie depozytów. W efekcie oszczędzający na lokatach muszą się liczyć z minimalnym, a w niektórych przypadkach praktycznie zerowym zyskiem z lokaty.

Z danych NBP wynika, że średnie oprocentowanie depozytów dla gospodarstw domowych wyniosło we wrześniu zaledwie 0,5 proc. Przy czym przeciętne oprocentowanie lokaty o terminie zapadalności 1-3 miesiące dla gospodarstw domowych wyniosło 0,7 proc. Z kolei środki ulokowane przez gospodarstwo domowe na okres 3-6 miesięcy dały we wrześniu przeciętnie 0,5 proc. 

Warto jednak zaznaczyć, że oszczędzanie na lokacie obarczone jest niskim ryzykiem, co w niepewnych czasach pandemii może być dla niektórych oszczędzających istotnym argumentem. W Polsce bowiem lokaty bankowe gromadzone w bankach krajowych są objęte ochroną Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. Gwarancjami nie są objęte te instytucje finansowe, które nie posiadają zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego na prowadzenie działalności bankowej.

Decydując się na ten rodzaj inwestycji, należy jednak zwrócić uwagę na cztery kluczowe elementy: czas trwania lokaty, jej oprocentowanie, kapitalizację odsetek oraz warunki rozwiązania lokaty przed terminem. 

Oprocentowanie lokaty jest zazwyczaj tym wyższe, im dłuższy jest okres jej trwania. Na jego poziom mogą mieć też wpływ inne czynniki, na przykład wysokość środków, jakie chcemy ulokować czy też sposób kapitalizacji. 

Na rynku są dostępne lokaty terminowe (na określony czas, np. 3 miesiące, pół roku, rok) oraz lokaty na czas nieoznaczony (tzw. lokata a vista). Oprocentowanie lokaty może być stałe oraz zmienne. W pierwszym przypadku nie ulegnie ono zmianie w czasie trwania umowy lokaty. Jest to co prawda bezpieczniejsze (już w momencie założenia lokaty klient zna jej odsetki), ale za to z reguły wiąże się z niższym zyskiem.  W przypadku oprocentowania zmiennego, jego wysokość może się zmieniać w trakcie trwania umowy lokaty na skutek okoliczności, jakie zostały zapisane w umowie. Charakteryzuje się ono wyższym ryzykiem, ale, co za tym idzie, możliwością większego zysku. 

Kapitalizacja odsetek oznacza dopisywanie odsetek do kwoty lokaty, dzięki czemu w kolejnym okresie umowy odsetki mogą być naliczane od większej kwoty (sumy lokaty pierwotnej i odsetek, jakie spłynęły po upływie terminu umowy). Na przykład, zakładając lokatę 0,5-procentową w kwocie 10000 zł na 1 rok, z kapitalizacją odsetek co miesiąc, po miesiącu mamy kwotę odsetek 4,16 zł, którą bank dodaje do kwoty bazowej lokaty. Mamy więc 10004 zł, od której to kwoty bank policzy nam odsetki na koniec drugiego miesiąca. I tak w każdym miesiącu będzie nam rosła kwota bazowa lokaty, od której bank będzie liczył odsetki. Zysk z każdej lokaty obciążony jest 19% podatkiem.

Ważnym elementem każdej lokaty są warunki rozwiązania jej przed upływem terminu. Z reguły wycofanie środków przed upływem terminu powoduje utratę części bądź całości odsetek. Warto zatem przed podpisaniem umowy z daną instytucją finansową dopytać, czy jest ona objęta gwarancjami Bankowego Funduszu Gwarancyjnego.

Na rynku istnieje wiele rodzajów lokat. Oprócz wspomnianych lokat o stałym i zmiennym oprocentowaniu, są też lokaty dynamiczne (odnawiane automatycznie po zakończeniu okresu, na który zostały założone - na taki sam okres i na takich samych warunkach), progresywne (oprocentowanie rośnie z czasem), lokaty powiązane z funduszami inwestycyjnymi (wartość depozytu jest dzielona na dwie części: część pracuje jak tradycyjna lokata, a druga część jest inwestowana w wybrane przez bank fundusze inwestycyjne) i lokaty strukturyzowane (inwestycyjne).

Inwestorzy, którzy chcą zarobić więcej niż na zwykłej lokacie, a jednocześnie są gotowi na wyższe ryzyko, mogą wziąć pod uwagę lokatę strukturyzowaną (inwestycyjną). 

Ten rodzaj lokaty to nic innego, jak połączenie typowej lokaty bankowej z inwestycją w papiery wartościowe. W zależności od charakteru konkretnej lokaty inwestycyjnej, bank, w imieniu inwestora, lokuje część powierzonych środków na giełdzie (w kraju lub za granicą), najczęściej w postaci opcji na konkretne indeksy giełdowe. Większa część środków z takiej lokaty inwestycyjnej jest inwestowana w obligacje lub inne stabilne instrumenty finansowe, co w założeniu, po rozliczeniu inwestycji, ma gwarantować zwrot włożonego kapitału (niestety obecnie, w dobie rekordowo niskich stóp procentowych i niskiej rentowności obligacji skarbowych nie ma gwarancji, że ten instrument ochroni nasze oszczędności przed skutkami wysokiej inflacji). Pozostała część - ta, która ma w rzeczywistości zarabiać - przeznaczana jest zazwyczaj na zakup konkretnych opcji indeksowych.

Dodatkowo przed podjęciem decyzji o zainwestowaniu wolnych środków w ten rodzaj instrumentu finansowego, inwestor powinien się zastanowić, czy może sobie pozwolić na to, aby jego oszczędności były "zablokowane" przez cały okres trwania lokaty, a więc np. przez okres 2, 3, czy 5 lat. Wcześniejsze wycofanie środków z lokaty inwestycyjnej oznacza zazwyczaj utratę prawa do odsetek gwarantowanych i zysków wynikających z inwestycji, a do tego - w wielu przypadkach - klientowi zwracana jest tylko część zainwestowanych przez niego oszczędności. Podobnie jak w przypadku typowych lokat bankowych, zysk z takiej lokaty inwestycyjnej obciążony jest 19% podatkiem.

Do najbezpieczniejszych form lokowania wolnych środków należą skarbowe papiery wartościowe. Są to papiery wartościowe, w których Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny. W związku z tym, że Skarb Państwa odpowiada całym majątkiem za zobowiązania wynikające z wyemitowanych lub wystawionych skarbowych papierów wartościowych te rodzaje papierów wartościowych cechuje wysoki poziom bezpieczeństwa.

Skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane lub wystawiane jako papiery wartościowe o pierwotnym terminie wykupu:

- nie dłuższym niż rok, do których zalicza się w szczególności bony skarbowe (krótkoterminowe skarbowe papiery wartościowe);

- dłuższym niż rok, do których zalicza się w szczególności obligacje skarbowe.

Bony skarbowe to papiery dłużne Skarbu Państwa o terminach emisji od 1 do 52 tygodni (standardowo 13 lub 52 tygodnie). Są uważane za bezpieczną i krótkoterminową inwestycję. Oprocentowanie bonów ma charakter stały, dyskontowy. Dochodem potencjalnego inwestora jest różnica pomiędzy ceną zakupu, a wartością nominalną bonu.

Nabywcami bonów mogą być zarówno osoby prawne jak i fizyczne. Chcąc kupić bony trzeba jednak dysponować sporym kapitałem. Wartość nominalna jednego bonu skarbowego wynosi 10 tys. zł. Dlatego, aby transakcje były opłacalne, trzeba zazwyczaj mieć ich większą ilość. 

Dla osób fizycznych zakup bonów nie jest szczególnie skomplikowany. Wystarczy założyć rachunek bankowy i podpisać odpowiednie umowy. 

Obligacje skarbowe, podobnie jak bony skarbowe, są dłużnym papierem wartościowym emitowanym przez Skarb Państwa, reprezentowanym przez Ministra Finansów. Skarb Państwa – emitent obligacji – pożycza od nabywcy obligacji sumę pieniędzy i zobowiązuje się ją zwrócić (wykupić obligację) w określonym czasie wraz z należnymi odsetkami. Skarb Państwa finansuje z tej pożyczki istotne cele przewidziane w budżecie państwa – w sytuacji braku wystarczających dochodów budżetowych − oraz przeznacza ja na spłatę zaciągniętych wcześniej długów. Można więc powiedzieć, że kupując obligacje skarbowe, pożyczamy pieniądze państwu, a ono zobowiązuje się zwrócić je z odsetkami.

Dla nabywcy obligacja jest formą dowodu udzielonej pożyczki, z której będzie on czerpał korzyści w postaci odsetek. Stąd decydując się na ich zakup należy pamiętać o najważniejszych cechach każdej obligacji, wśród których należy wymienić:  

– termin wykupu (termin przypadający na spłatę wykupionej wcześniej obligacji, 

– wartość nominalną (wartość obligacji nie uwzględniająca dodatkowej korzyści z tytułu oprocentowania, 

– wartość odsetek (środki przypadające na daną obligację wyrażone w danej jednostce pieniężnej. 

Warto zaznaczyć, że obecnie obligacje skarbowe emitowane są wyłącznie jako zapis komputerowy (nie mają postaci materialnej). Dzięki temu nie można ich zgubić, sfałszować albo ukraść. Sam fakt zakupu obligacji zostaje odnotowany w specjalnym Rejestrze Nabywców Obligacji (depozyt papierów wartościowych prowadzony przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A.). 

Potwierdzenie nabycia obligacji można wydrukować bezpośrednio z serwisu transakcyjnego, jednakże nie jest ono papierem wartościowym. Jest to jedynie dokument stwierdzający, że legitymująca się nim osoba jest właścicielem określonej liczby obligacji danej emisji. 

Jedną z ważniejszych zalet oszczędzania w formie obligacji jest płynność polegająca na możliwości wycofania się z inwestycji przed terminem wykupu obligacji. Z drugiej zaś strony obligacje skarbowe dają możliwość uzupełnienia brakujących środków na sfinansowanie potrzeb pożyczkowych państwa. Stąd też, aby zachęcić potencjalnych wierzycieli do udzielania pożyczek budżetowi państwa w formie zakupu obligacji państwowych, emitent może stosować odpowiednio korzystne warunki pożyczki. Przykładowo oferuje konkurencyjną stopę procentową, bądź dyskonta przy sprzedaży (tzw. obligacje zero-kuponowe). Mogą być również stosowane różnorodne premie do losowania wśród subskrybentów. 

Aktualnie w ofercie dostępne są następujące obligacje skarbowe: 

3-miesięczne, 2-letnie, 3-letnie, 4-letnie, 10-letnie oraz 6- i 12-letnie obligacje rodzinne.

Oprocentowanie obligacji stałoprocentowych 3-miesięcznych wynosi 0,50% w skali roku, a 2-letnich 1,00%. Pozostałe obligacje w pierwszym okresie odsetkowym oprocentowane są odpowiednio: 1,10% dla 3-latek, 1,30% dla 4-latek oraz 1,70% dla 10-latek.

6- i 12-letnie obligacje rodzinne przeznaczone są wyłącznie do osób otrzymujących świadczenie w ramach programu Rodzina 500 plus, które chcą oszczędzać na przyszłe potrzeby swoich dzieci. Można je nabywać do wysokości kwoty przyznanego świadczenia wychowawczego. Oprocentowane są odpowiednio 1,50% i 2,00% w pierwszym roku oszczędzania.

Oprocentowanie obligacji rodzinnych w kolejnych latach ulega zmianie i jest wyliczane na podstawie sumy wskaźnika inflacji z ostatnich 12 miesięcy oraz preferencyjnej marży wynoszącej 1,25% dla obligacji 6-letnich oraz 1,50% dla 12-letnich. Dzięki temu gwarantują one zysk powyżej inflacji. Dodatkowym zyskiem dla nabywcy jest to, że obligacje rodzinne są kapitalizowane i wypłacane w dniu wykupu.

Oprocentowanie obligacji 3-letnich wyliczane jest co pół roku w oparciu o wartość sześciomiesięcznej stopy procentowej WIBOR6M. W przypadku obligacji 4-letnich oprocentowanie ulega zmianie co roku i jest wyliczane na podstawie sumy wskaźnika inflacji z ostatnich 12 miesięcy oraz marży – utrzymanej na poziomie 0,75%. Ten sam mechanizm zmiany oprocentowania obowiązuje również dla obligacji 10-letnich, jednak wyższa jest wysokość marży, która wynosi 1,00%.

Obligacje Skarbu Państwa można kupić:

- w dowolnym momencie przez Internet w serwisie obligacjeskarbowe.pl,

- przez telefon: dzwoniąc pod numer 801 310 210, w godzinach od 8 do 20, bądź +48 81 535 66 55 dla połączeń z telefonów komórkowych i z zagranicy,

- poprzez konto Inteligo,

- w oddziałach PKO Banku Polskiego oraz Punktach Obsługi Klientów Biura Maklerskiego PKO Banku Polskiego.

Podstawowy podział, któremu podlegają obligacje, ma miejsce ze względu na naturę emitenta. Oprócz Skarbu Państwa owe papiery wartościowe mogą emitować też firmy i samorządy – mówimy wtedy o obligacjach korporacyjnych i komunalnych. Środki pochodzące z emisji obligacji są dla tych instytucji podstawowym sposobem finansowania wydatków, które nie mają pokrycia w dochodach, a więc deficytów budżetowych.

Warto jednak pamiętać, że w przeciwieństwie do bezpiecznych obligacji skarbowych inwestycja w obligacje korporacyjne wiąże się z większym ryzykiem poniesienia straty. Inwestor może być narażony np. na: ryzyko kredytowe, ryzyko zmiany stopy procentowej, ryzyko inflacji, a także ryzyko kursowe. Dlatego dla inwestorów kluczowa powinna być ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstwa emitującego obligacje oraz kwestia, czy i w jaki sposób zostały one lub zostaną zabezpieczone.

W okresie rekordowo niskich stóp procentowych i  2-, a nawet ponad 3-procentowej inflacji spada zainteresowanie oszczędzaniem na tradycyjnych lokatach i obligacjach, które nie dają inwestorom satysfakcjonującej stopy zwrotu. W efekcie od początku pandemii Polacy wycofali z lokat miliardy złotych. Na popularności zyskują natomiast takie formy lokowania kapitału jak nieruchomości, czy metale szlachetne. Czas pokaże, które inwestycje przyniosły wyższe stopy zwrotu. Należy jednak pamiętać, żeby, decydując o tym, jak i gdzie ulokujemy nasze oszczędności, patrzeć nie tylko na opłacalność i stopę zwrotu, ale też ryzyko jakie towarzyszy danej inwestycji.