Monety kolekcjonerskie i okolicznościowe emituje Narodowy Bank Polski i są one prawnym środkiem płatniczym na terenie Rzeczpospolitej Polskiej, o sile nabywczej zgodnej z wysokością nominału. Podobnie, jak będące w powszechnym obiegu monety i banknoty, monety kolekcjonerskie podlegają zamianie w bankach według wartości nominalnej.

Jak informuje NBP, monety kolekcjonerskie wykonywane są ze złota i srebra. Często są uatrakcyjniane poprzez dodanie elementów wykonanych z innych materiałów, np. bursztynu, krzemienia pasiastego czy szkła lub technik dodatkowych, np. nadruków wykonanych w technice tampondruku, druku UV, selektywnego złocenia czy matowienia laserowego. Każda moneta kolekcjonerska jest zapakowana w kapsułę i zostaje umieszczona w kolekcjonerskim etui. Do monety dołączany jest certyfikat.

"Monety okolicznościowe w standardzie obiegowym i wartości nominalnej 5 zł wykonane są ze stopu MN 25 (pierścień) oraz CUAl6Ni2 (rdzeń)" – czytamy na stronie internetowej NBP.

Niezależnie od  wartości nominalnej, monety okolicznościowe mają również ustaloną w NBP cenę sprzedaży oraz wartość kolekcjonerską, którą reguluje popyt na rynku numizmatycznym.

Monety kolekcjonerskie emitowane są z okazji ważnych, historycznych rocznic. Często upamiętniają wybitne postacie lub wydarzenia związane z kulturą, nauką i tradycją. Są emitowane jako pojedyncze egzemplarze związane z konkretnym wydarzeniem lub osobą, mogą też tworzyć serie tematyczne.

Obecnie NBP emituje serie monet, jak np. Wielcy polscy ekonomiści, Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni, czy Odkryj Polskę, które kontynuowane są nawet przez kilka lat. 

Seria Wielcy polscy ekonomiści została zainaugurowana w 2017 roku. Tworzą ją monety o nominale 10 zł z wizerunkami wybitnych postaci historycznych zasłużonych dla polskiej ekonomii. Pierwszym ekonomistą, którego wizerunek znalazł się na monecie otwierającej serię jest Mikołaj Kopernik. Seria z ekonomistami umożliwia jej nabywcom pogłębienie wiedzy na temat postaci upamiętnionych na monetach, zapoznanie się z ich dorobkiem naukowym czy polską myślą ekonomiczną. Emisje kolejnych monet wzbogacono o film poświęcony tym wielkim Polakom, który cieszy się dużym zainteresowaniem oraz materiały edukacyjne udostępnione na stronie internetowej banku.

Budowanie kolekcji ma wymiar nie tylko hobbystyczny, ale również jest elementem edukacji historycznej i patriotycznej. Jak wskazuje NBP "emisja wartości kolekcjonerskich stanowi okazję do upamiętniania ważnych historycznych rocznic i postaci, jak i do rozwijania zainteresowań polską kulturą, nauką i tradycją". Służą temu serie monet ukazujące m.in. Historię monety polskiej,  Stulecie odzyskania przez Polskę niepodległości, czy Polskie Termopile upamiętniające bitewne zmagania, w których w imię wolności i niepodległości polscy żołnierze oddawali życie. Wymiar edukacyjny ma też seria Odkryj Polskę, na którą składają się okolicznościowe monety obiegowe o nominale 5 zł, gdzie na rewersie umieszczone są polskie zabytki i te monety mogą być dobrym wstępem do budowania zbioru dla początkującego kolekcjonera.  

Narodowy Bank Polski przygotowując emisje monet kolekcjonerskich i okolicznościowych upamiętnia też ważne wydarzenia bieżące, które w szczególny sposób zapisały się w świadomości społecznej.  

Należą do nich m.in. monety o nominałach 200 i 10 zł upamiętniające Polską Reprezentację Olimpijską, które wyemitowano z okazji igrzysk olimpijskich w PyeongChang oraz w Tokio, monety o nominałach  100 i 10 zł wyemitowane z okazji beatyfikacji Kardynała Stefana Wyszyńskiego, czy moneta o nominale 10 zł wyemitowana w podziękowaniu medykom za poświęcenie w czasie pandemii COVID-19.

Natomiast niezależnie od wartości finansowej, banknoty i monety okolicznościowe wyemitowane przez NBP mogą być ozdobą każdej kolekcji ze względu na interesujący dobór tematów serii oraz monet indywidualnych, ciekawe projekty plastyczne oraz zastosowanie nowoczesnych technologii, dzięki którym wyróżniają się na arenie międzynarodowej.  Jednym z przykładów jest wyemitowany w 2021 roku banknot z wizerunkiem Prezydenta Lecha Kaczyńskiego, który instytucja zajmująca się bezpieczeństwem walutowym Reconnaissance International uznała za najlepszy banknot kolekcjonerski roku 2021 w całym regionie EMEA. Międzynarodowi eksperci docenili innowacyjne zabezpieczenia oraz spójność ukazanej symboliki z polską tradycją i kulturą.

Niezależnie jednak od wyboru tematyki, budowanie kolekcji może być ciekawym hobby łączącym pasję zbierania rzadkich egzemplarzy z walorami edukacyjnymi. Systematycznie powiększany zbiór wraz z upływem czasu nabiera wartości nie tylko ekonomicznej, ale przede wszystkim historycznej.